Η δύναμη των κατοπτρικών νευρώνων στην εκπαίδευση ενηλίκων
Κατά τη διάρκεια ενός σεμιναρίου, δεν είναι λίγες οι φορές που ο εκπαιδευτής νιώθει ότι τα λόγια του δεν είναι αρκετά. Κι όμως, πολύ πριν φτάσουν οι λέξεις στον συνειδητό νου, υπάρχει ένας μηχανισμός στον ανθρώπινο εγκέφαλο που έχει ήδη ενεργοποιηθεί: οι κατοπτρικοί νευρώνες.
Οι κατοπτρικοί νευρώνες (mirror neurons) είναι ένας τύπος νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο που ενεργοποιούνται τόσο όταν εκτελούμε μια ενέργεια, όσο και όταν παρατηρούμε κάποιον άλλο να εκτελεί την ίδια ενέργεια. Δηλαδή, «καθρεφτίζουν» τη δράση του άλλου σαν να την κάναμε εμείς οι ίδιοι.
Αυτοί οι θαυμαστοί νευρώνες ενεργοποιούνται κάθε φορά που βλέπουμε κάποιον να κάνει κάτι, να νιώθει κάτι, να εκφράζεται με έναν τρόπο αυθεντικό. Σαν να ζούμε εκείνη τη στιγμή μαζί του. Δεν είναι απλά παρατήρηση. Είναι εσωτερική συμμετοχή.
Γι’ αυτό και στην εκπαίδευση ενηλίκων, η παρουσία του εκπαιδευτή δεν είναι ποτέ δευτερεύον ζήτημα. Έχει σημασία το βλέμμα του, η στάση του σώματος, ο τρόπος που κινείται στον χώρο, η ενέργειά του, η φωνή του, ακόμα και οι παύσεις του. Όλα αυτά αποτυπώνονται στους εκπαιδευόμενους, όχι μέσα από συνειδητή ανάλυση, αλλά μέσα από μια βαθύτερη, σχεδόν σωματική κατανόηση.
Οι ενήλικες δεν έρχονται για να αποστηθίσουν. Έρχονται για να συνδεθούν με την εμπειρία. Δεν τους ενδιαφέρει μόνο το περιεχόμενο αλλά θέλουν να νιώσουν ότι αυτό που μαθαίνουν έχει εφαρμογή, έχει βάθος, έχει ζωή. Κι αυτή τη ζωή την εκπέμπει πρώτος ο ίδιος ο εκπαιδευτής. Αν είναι αυθεντικός, ενθουσιώδης, παρών, τότε «καθρεφτίζει» μια στάση απέναντι στη γνώση που οι συμμετέχοντες αρχίζουν να μιμούνται, ασυνείδητα στην αρχή αλλά με πράξεις, στη συνέχεια.
Ένα απλό παράδειγμα: Αν μιλώ για ενσυναίσθηση, αλλά η φωνή μου είναι ψυχρή και το σώμα μου απόμακρο, τότε δεν περνάω το μήνυμα. Αν όμως μιλώ για ενσυναίσθηση και τα μάτια μου συναντούν τους άλλους με αληθινό ενδιαφέρον, τότε οι συμμετέχοντες δεν μαθαίνουν για την ενσυναίσθηση. Τη νιώθουν. Και από εκεί ξεκινά η αληθινή μάθηση.
Οι κατοπτρικοί νευρώνες μας θυμίζουν ότι διδάσκουμε όχι μόνο με τα λόγια μας, αλλά με τον τρόπο που είμαστε. Κάθε χειρονομία, κάθε χαμόγελο, κάθε αυθεντική σιωπή, αποτελεί ένα «κάλεσμα» για τους άλλους να μπουν σε έναν κοινό ρυθμό.
Η εκπαίδευση ενηλίκων, λοιπόν, δεν είναι μια διαδικασία μετάδοσης. Είναι μια ζωντανή ανταλλαγή. Και όσο περισσότερο τολμά ο εκπαιδευτής να είναι παρών με όλο του το σώμα και την ψυχή, τόσο περισσότερο ενεργοποιεί εκείνον τον βαθύ, «εσωτερικό καθρέφτη» μέσα στους ανθρώπους και τους εμπνέει να αλλάξουν.
